Door: Maarten de Haan 10-10-2014
Experts op het gebied van re-integratie, schuldhulpverlening en maatschappelijke begeleiding keken al langer meewarig naar het televisieprogramma Een dubbeltje op zijn kant. Nu blijkt boegbeeld Annemarie van Gaal ook twijfels te hebben over de gehanteerde aanpak. In dit televisieprogramma, waarin gezinnen met schulden worden bijgestaan, missen de professionals één aloude hulpverleningswijsheid: je kunt iemand met problemen pas ècht helpen als die bereid is harde feiten onder ogen te zien en wensen bij te stellen.
Niet dat de beide presentatoren en gelegenheidshulpverleners, Annemarie van Gaal en John Williams, het hart niet op de juiste plaats zouden hebben. Of dat het hebben van schulden geen groot probleem zou zijn in Nederland. Voor mijn werk sta ik soms op banenmarkten van het UWV Werkbedrijf voor werkzoekenden met een uitkering, vorige week nog in Leiden. En ik kan u zeggen, sommige mensen zitten behoorlijk in de knel…
Misschien kan ik wat er mankeert aan Een dubbeltje het beste illustreren door te verwijzen naar een ander RTL-programma, namelijk Help, mijn kind is te dik! Daar was te zien hoe een tiener met fors overgewicht, dankzij een afhankelijkheid aan junkfood en gamen, tot fysieke inspanning werd bewogen. Zijn ouders reden hem met de auto naar een fitness-studio, waar hij door een –door de omroep betaalde- persoonlijke trainer werd gecoacht.
De aangedragen oplossing voor het probleem is hier: het verder continueren, misschien zelfs verder veroorzaken van het probleem. Een pragmatische oplossing met gezond verstand is ver te zoeken. Waar ik zelf aan zou denken? In ieder geval iets simpels. Voortaan zelf naar school fietsen of regelmatig de hond uitlaten bijvoorbeeld.
Ondanks de strenge woorden die Annemarie van Gaal iedere keer richt aan het adres van mensen met schulden kent Een dubbeltje op zijn kant dezelfde neiging om mensen bij het handje te nemen. Het is veel helpen, aanbieden, en vooral: het make-over denken. Een heel team wordt aangerukt om mensen weer maatschappelijk in het gareel te brengen en uiteraard moet die ene leuke styliste ook haar steentje bijdragen. Zelf verantwoordelijkheid nemen staat op het tweede plan.
Het zal wel te maken hebben met de snelheid waarmee zo’n programma gemaakt wordt. Het valt op dat de deelnemers daar ook door overvallen worden. Nadat ze dankzij John en Annemarie zijn ingepland voor een sollicitatiegesprek, er vervangend vervoer is geregeld en ze gematst zijn met hun schuldsaneringstraject kijken ze wat somber-gegeneerd hun weldoeners aan, vooruitdenkend aan het moment dat ze weer helemaal aan zichzelf overgeleverd zullen zijn.
In een column in het Financieel Dagblad lijkt Van Gaal ook in te zien dat haar boodschap vaak niet aankomt. Ze legt uit dat veel moeders in de bijstand de drang niet voelen om werk te zoeken omdat ze het “eigenlijk best goed” hebben:
Sinds begin dit jaar probeer ik een aantal alleenstaande moeders in de bijstand te begeleiden naar een toekomst met werk. (...) Twintig bijstandsmoeders heb ik inmiddels benaderd. Negentien van hen haakten af omdat ze het naar eigen zeggen 'eigenlijk best goed' hadden.
Vervolgens geeft Van Gaal ook aan waarom dit is: ze rekent voor dat een bijstandsmoeder in de praktijk, door allerlei subsidies en belastingvoordelen meer dan € 2000 netto overhoudt, een sommetje dat overigens reuring veroorzaakte in de politiek en op internetfora als Geen Stijl.
Het ontbreken van echte financiële prikkels is inderdaad een goede verklaring voor het afwachtende gedrag van de mensen die John en Annemarie begeleiden. Maar nog belangrijker is die aloude hulpverleningswijsheid, dat alles begint bij intrinsieke motivatie.
Uiteindelijk gaat het niet om een dubbeltje op een kant, maar of het kwartje gevallen is.
Maarten de Haan
Op persoonlijke titel geschreven
Lees meer columns
Schulden zijn altijd er geweest, dat is niets nieuws in onze maatschappij. Er komt alleen steeds meer druk op te liggen, omdat we nadruk ligt op de individu en de eigen verantwoordelijkheid. Mensen krijgen misschien het gevoel er alleen voor te staan, het alleen te moeten doen.
Een stukje financiële wijsheid bij jongeren bijbrengen vind ik geen slecht idee, ik ben daar groot voorstander van. Maar of het realistisch en haalbaar is blijft de vraag.
Voor mijn tijd ben ik erg wijs opgevoed. Als ik iets wilde, dan moest ik er maar voor gaan sparen. Zo leerde ik de waarde van geld kennen. Terwijl mijn vriendjes en vriendinnetjes alles zomaar van hun ouders kregen. Een soort vanzelfsprekendheid die daar vanuit ging. Zij leerden minder met geld om te gaan op een jonge leeftijd.
Ouders die nu in de schulden zitten, zullen waarschijnlijk ook kinderen voortbrengen die ook schulden zullen krijgen. Vaak omdat ouders niet hebben geleerd om goed met geld om te gaan, daardoor kunnen zij hun kinderen dit ook niet leren.
Het blijft een lastig en gevoelig probleem, maar er zijn ook genoeg die belangen hebben bij schulden. Waarom waren er destijds anders zoveel leningsreclames e.d. ? De laatste jaren is dit wel allemaal aangescherpt, gelukkig. Maar ook hier blijft: 'de een zijn dood, de ander zijn brood'
Wat me opvalt in de reacties en wat me raakt is dat het toch makkelijk praten is als hulpverlener zijnde vanuit de comfortzone van de baan.
De baan houdt je in je kracht, je hebt je inkomen, je toekomst. Ik ben blij dat ik lees dat verschillende van degene die een reactie gaven het aangeven: nuance blijft nodig! Absoluut en pas op met de (voor)oordelen!
Zelf ben ik maatschappelijk werker en heb veel mensen psychosociaal als wel praktisch ondersteund en begeleid. Dat deed ik ambulant als wel in het verpleeghuis. Ik zit nu thuis...de bezuinigingen hebben ook mij getroffen. Ik zit niet voor de lol thuis! Het UWV is een drama. Uit een andere periode van mijn leven weet ik hoe het is om in de bijstand te zitten. Dat was ook niet uit vrije wil en voor de lol!
Ik ben het met een ieder eens die zegt om de ander zo zelfredzaam mogelijk te helpen worden en zijn. Maar neem van mij aan dat beide uitkeringssituaties, die ik dus persoonlijk ken, je tot wanhoop kunnen brengen. Een burn out ligt nu meer op de loer dan in de tijd dat ik 36 uur werkte. Wat te denken van al die sollicitaties en afwijzingen? Om stapelgek van te worden.
Geen baan betekent (tijdelijk) een uitkering. Geen baan hebben geeft zorgen: financieel, praktisch en emotioneel. Ik zou wel willen dat er een programmma is of komt dat me helpt uit deze situatie te komen. Ik kan veel op eigen kracht en dat wil ik ook. Het is een niet te voeren strijd om een baan te vinden en dus weer uit dit ellendige zorgelijke gevoel te komen!
Mirjam
De gehele benadering hinkt m.i. op twee gedachten. Enerzijds, wanneer je maar goed je best doet, en je het zelf echt wilt komt de verbetering wel. Anderzijds, dat er werk is en komt wat mensen intrisiek wel gelukkig zal maken.
In mijn omgeving zie ik heel veel mensen die heel hard werken (solliciteren) en steeds opnieuw hun hoofd stoten bij het vinden of behouden van werk. De ervaring die dat tijdelijke werk oplevert in de vorm van stress plus het 'gedoe' wanneer de baan weer weg is (uitkeringen enzo) maakt van werkzoekenden wegwerpwerknemers. Hun verwachtingen op een echte verbetering zijn daarom niet hoog gespannen. Dus pas wanneer die verwachtingen kunnen worden waargemaakt; wanneer dat zichtbaar kan worden gemaakt wordt de kans groter dat de intrinsieke motivatie om een baan te vinden groter wordt.
Het comfort van gewoon thuis werken is anders groter dan een tijdelijk slechte baan die veel negatieve effecten oplevert.Ik wou dat dit anders was.
Jouw stuk, herkenbaarheid ten top, zet mijzelf toch ook weer op scherp als het gaat om voor de mensen de gordijnen open te doen terwijl zij zelf diegene zijn die dat zelf kunnen en moeten doen om te zien dat de zon buiten schijnt.
Keuzes. Vaak worden deze voor deze mensen genomen, terwijl zij uitstekend in staat zijn om keuzes te moeten maken. In mijn werk spreek ik mensen aan op de keuzes die zij maken en wanneer zij in een slachtofferrol stappen.
In mijn werk ga ik met mensen mee naar huis om samen enveloppen open te maken die zij niet meer in durven zien. Zij moeten dit dan zelf netjes in een map verzamelen.
Samen ga ik met ze mee naar het spreekuur van de schuldsanering. Komen ze niet, dan zijn zij verwijtbaar.
Ik bel voor mensen met de belastingdienst om kinderopvangtoeslagen te regelen. Maar als zij niet binnen een week (extra) kinderopvang regelen, dan zijn ze wat mij betreft verwijtbaar.
Daartegen over verplicht ik mensen om naar bijvoorbeeld het Jellinek te gaan of naar een psycholoog als ik daar aanleiding toe zie of als het in het belang van hun re-integratie noodzakelijk is omdat zij het continu als belemmering aanvoeren.
Feitelijk doe ik alles met ze samen om de belemmering die tussen A en B zit weg te nemen of te verminderen zodat deze neembaar wordt.
Ik pak er alleen geen camera bij om er televisie van te maken en ik houd het klein en persoonlijk. Dicht bij de mens zelf. Alles met respect en dat is wat ik ook terug verwacht.
Bij alles wat ik doe, ben ik een trapleuning, maar zij moeten zelf omhoog lopen.
Ik ben het dus met je eens. Laat mensen zelf die trap, al dan niet verplicht oplopen, en timmer een plankje tussen de tredes waar nodig.
Wees eerlijk, respectvol en houdt de deur altijd open voor ze als ze die laatste grote stap hebben genomen. Want dat hoort dan wel weer bij jouw verantwoordelijkheid als coach als je iemand durft te bewegen.
In welke situatie je ook verkeert als je een WWB-uitkering hebt. De uitkering is een vangnet en geen hangmat!
Goed stuk, maar ik merk dat ook nu weer (zeker in de reacties) er aandacht is voor het financiële stuk. Mijn inziens is dat niet de belangrijkste motivatie die wij als coach moeten aanraken. Werk is niet alleen een middel om geld te verdienen, het is ook deelnemen aan een deel van de maatschappij, "er weer bij horen", contact hebben met collega's, uitgedaagd worden in de doen en denken.
Daar zit de kracht van een goede coach, dat aanraken en kijken waar de intrinsieke motivatie van de klant zit. Want in mijn jarenlange loopbaan heb ik gemerkt dat bijna iedereen hierdoor een gemotiveerde werknemer kan worden.
En dat aanraken, dat kan nu eenmaal niet in een korte periode van de opnames van een dergelijk programma. Er worden beslissingen genomen voor de deelnemers, banen gezocht enz. Dat is een niet realistisch beeld van de situatie en dus is het goed dat je hier op deze wijze de aandacht aan geeft!
Om er ook een reactie aan toe te voegen: wat mist in de column van mw. Van Gaal over die 2000 euro aan subsidies/toeslagen, is dat veel werkende mensen ook dergelijke toeslagen kennen. Huurtoeslag, zorgtoeslag e.d. is er ook voor werkenden tot een bepaald inkomen. Deze zijn (volgens mij) wel inkomensafhankelijk, dat wel, maar toch. De kinderbijslag is - voor zover ik weet - zelfs inkomensonafhankelijk.
Met het wegzetten van mensen in de bijstand als 'luie klaplopers' die wijndrinkend 2000 euro netto binnenharken komen we er dus ook niet: een deel van die toeslagen is ook mogelijk voor werkenden, al of niet met een laag inkomen. Het 'verschil' is dus geen 2000 euro, maar minder. Google ook eens op Sargasso en dit onderwerp.
Wél is het inderdaad zo dat (meer) werken in bepaalde situaties niet loont, door o.a. die armoedeval.
Kortom: ik sluit me van harte aan bij Sjoukje: nuance is en blijft heel, heel erg nodig bij dit onderwerp... Ja, soms is een prikkel / schop onder de kont nodig, maar ook is soms juist begrip, aandacht en motivatie & geloof (van jezelf en van anderen) nodig. Vooroordelen zijn niet bevorderend voor deze problemen, integendeel.