Het belang van het hebben en vasthouden van aandacht. We weten er alles van, dankzij een ontregelend jaar. Wat kunnen we leren, zijn er strategieën om beter om te gaan met afleiding en verstrooiing?
Dat thuiswerken tijdens de coronacrisis, het was soms tegen de klippen op. Kinderen die te pas en te onpas binnen komen lopen. Escapistische uitstapjes naar de koelkast op momenten dat het werk tegenzit. Kleine wasjes, grote wasjes. De kattenbak. Een lekkende kraan repareren.
En had je pech, dan kreeg je Covid-19. Had je nog meer pech, dan zorgde dat ook weer voor concentratieproblemen. Creatief ondernemer Marie-Thérèse Woltering vertelde het Algemeen Dagblad onlangs: "Ik kan niet meer vergaderen, want ik kan gesprekken niet meer volgen. Ik kan informatie niet meer goed structureren en soms is mijn hoofd gewoon helemaal leeg."
Maar al vóór Covid werd ons vermogen tot focussen steeds meer op de proef gesteld. Hoogleraar en cognitief psycholoog Stefan van der Stigchel van het AttentionLab aan de Universiteit Utrecht over de elephant in iedereens room:
Appjes, pushberichten, Facebook: de mobiele telefoon is een notoire prikkelaar. Maar er is meer aan de hand. Als je over straat loopt, bijvoorbeeld hier in de stad, wordt er ook voortdurend aan je aandacht getrokken door reclames en televisieschermen.
Computerwetenschapper Cal Newport, hoogleraar aan Georgetown University, stelt dat de aandachttrekkers meestal de overhand krijgen, waardoor effectief of ‘diep’ werken zeldzaam is geworden. In bestsellers als Deep Work en A World Without Email geeft Newport handzame tips om beter grip te krijgen op werk, vooral door discipline. Gewoon opheffen, die social media accounts, is zijn even simpele als moeilijk uitvoerbare advies.
Waar Newport een blijmoedige boodschap heeft die vooral gericht is op hoog opgeleide, ambitieuze professionals, komt filosoof en natuurkundige Matthew B. Crawford met een wat sombere, maar ook meer mensgerichte kijk op de zaak. The World Beyond Your Head: How to Flourish in an Age of Distraction heet een van zijn boeken.
Crawford gaat dieper in op de vervreemding die de crisis of attention met zich meebrengt. Het fenomeen dat je je aandacht en betrokkenheid inlevert om comfortabel en 'veilig' te zijn. Google bedenkt wel welke wasmachine je nodig hebt of suggereert alvast een Über voor later op de avond. Wat je vervolgens nòg minder aandachtig en alert maakt. Je bent een consument geworden die dobbert tussen algoritmes en apps.
Daar tegenover stelt Crawford de bevrijding die hij ervaart in zijn eigen, intensieve activiteiten naast het wetenschappelijke werk. Behalve onderzoeker is hij fervent motorrijder en reparateur van oldtimers. De spanning en de adrenaline van het op een gevaarlijk bospad met boomwortels rijden, de concentratie van het klussen in de garage. Dat zijn de momenten dat je een meer significante, meer directe relatie met je omgeving ervaart.
Vooral door iets uit elkaar te halen, technisch te doorzien en zelf te repareren. Voor zover je dat overigens gegund wordt. Het streven naar comfort en veiligheid heeft namelijk, constateert Crawford, tot gevolg gehad dat auto's onneembare vestingen werden. Er bestaan inmiddels modellen die geen peilstok voor olie meer hebben. Zodra het desbetreffende lampje gaat branden, moet je een email sturen naar de leverancier.
It's a good idea to pay attention to the world and try to understand how it works rather than how you would like it to work.
Focus vinden in een omgeving die gericht is op aandachtextractie, volgens Crawford doe je dat met weldadige activiteiten. Activiteiten waarbij tegenslagen mogelijk zijn, waarbij inzet en alertheid tellen. Zijn boek staat vol voorbeelden. Musiceren. Koken. Orgelpijpen maken die vierhonderd jaar meegaan, een ambacht dat je pas na lange oefening in de vingers krijgt en een onderwerp waaraan hij een volledig hoofdstuk wijdt.
Misschien hoef je Crawford’s boek niet te lezen om dit in te zien. Kijk maar naar de vele Nederlanders die vorig jaar volledig uit zichzelf nieuwe manieren vonden om zich te verliezen in weldadige werkzaamheden: breien, bier brouwen, schilderen. Of natuurlijk als MAMIL (Middle Aged Man in Lycra) op een mountainbike. Vechten tegen de elementen is toch veel leuker dan vechten om aandacht?
Maarten de Haan
Op persoonlijke titel geschreven
Lees ook: De Informatiemaatschappij