Als je de veertig gepasseerd bent, gaat er af en toe een denkbeeldig luikje met herinneringen open als je het over vroeger hebt. Zo stond ik laatst te praten met een vader op het schoolplein en bleek dat wij ons allebei ooit intensief met Oost-Europa Studies hebben beziggehouden. Ik als historicus, hij als slavist.
Oost-Europa Studies in Amsterdam. Dat stoffige gebouw. De gang met stapels ongelezen exemplaren van de Pravda. Iedere week een college over het historisch materialisme. De losgeslagen docenten, vaak fellow travellers of zelfs actieve aanhangers van het bolsjewisme. Je door het taaie jargon van Lenin's Eén Stap Voorwaarts, Twee Stappen Achterwaarts heen werken.
Het luikje gaat open met de herinnering, maar de wereld die er bij hoort lijkt definitief verdwenen. Hoe kan het ook anders, bijna vijfentwintig jaar na de val van de Berlijnse muur, na Bolkestein, Fortuijn en Wilders. Veel linkse kerken zijn gesneuveld, zoals de gesubsidieerde clubjes die bodemprocedures voerden tegen projectontwikkelaars of die juridische bijstand boden aan uitgeprocedeerde illegalen. Geen belastinggeld meer voor burgerlijke ongehoorzaamheid.
Toch is er een tegenbeweging op komst, ongetwijfeld onder invloed van de economische crisis, het vrije verkeer van werknemers binnen Europa en de vergrijzing. Gestaalde neezeggers als Henk van der Kolk zijn populair binnen de vakbond. De Abvakabo FNV heeft Liliane Marijnissen, dochter van, binnengehaald om het activistische elan op te schroeven.
Binnen de Sociale Werkvoorziening (SW) wordt het principe van ‘work first’ opnieuw kritisch onder de loep genomen. Work first, oftewel het bijstandsgerechtigden verplichten zo snel mogelijk aan het werk te gaan, met de stapels werk van de sociale werkplaats of in de kassen als stok achter de deur. Dat is werk met behoud van uitkering, hetgeen volgens menigeen betekent: betaald worden onder het minimumloon.
Abvakabo voerde eerder een aantal processen om vast te stellen of work first een vorm van dwangarbeid is. In 2008 ging het om de Arnhemse ‘schoffelweigeraar’ Bennie Beck en in 2010 om een man die achttien jaar in de bijstand zat en niet deel wilde nemen aan het Amsterdamse Hoyatraject. Alleen de laatste zaak werd inhoudelijk behandeld, door de Centrale Raad van Beroep. De uitkomst: geen sprake van dwangarbeid. Datzelfde jaar kwam het Europees Hof voor de Rechten van de Mens in de Zaak Schuitemaker tot een soortgelijke conclusie.
Op sites als Anarcho-Syndicalisme, Ravage Digitaal, Konfrontatie Digitaal en Doorbraak gaat de strijd echter onverminderd door. Vorig jaar werd een SW-organisatie in Zuid-Holland opgeschrikt door een protestactie van Doorbraak met spandoeken en leuzen. Op internet werd een zwartboek geplaatst met ernstige beschuldigingen over intimidatie op de werkvloer, waarbij ook namen van medewerkers werden genoemd. Een aantal lokale politici ging er vervolgens enthousiast mee aan de haal.
Uiteindelijk bleken de vergelijkingen met slavernij en de Arbeitseinsatz toch wat overtrokken en verdampte de politieke belangstelling. Maar de medewerkers van SW-organisatie komt zo’n actie koud op het dak vallen. Zij zijn doorgaans dat werk juist gaan doen vanwege het sociale karakter, het mensen aan het werk helpen. Je zou zelfs kunnen zeggen: als er één beroepsgroep is die zich inzet om arbeid en productiemiddelen rechtvaardiger te verdelen….
Dat is vaak de paradox van de sociale strijd in Nederland. Het begint bij terechte verontwaardiging over ongelijkheid, maar belandt vervolgens op het bordje van een onschuldige omstander. Voor je het weet heb je een stap achterwaarts gemaakt, in plaats van één naar voren.
Geschreven door: Maarten de Haan
Op persoonlijke titel geschreven