Uitsluiting door digitalisering

Geschreven door:
Maarten de Haan
25-01-2022

Wat moet je doen als je niet goed mee kunt komen in technologische vernieuwingen die alomtegenwoordig zijn? Heb je dan niet het recht om toch volledig mee te doen? Relevante vragen als we het hebben over de digitalisering van zorg en dienstverlening, en de mensen die daardoor juist worden uitgesloten. 

Volgens berekeningen zal 22% van de wereldpopulatie in 2050 van pensioengerechtigde leeftijd zijn. Een groep die nu minder online is. Bijna 10% van de Nederlanders boven de 12 jaar heeft op dit moment geen internet, boven de 75 is het de helft. 

Dit zijn de Nederlanders die met een DHL-briefje We Hebben Je Gemist met alleen een QR-code er op moeten lopen naar buren die wel online zijn. Of die maar niet meer met de fiets op de trein gaan, omdat de NS heeft bepaald dat je je kaartje via de smartphone moet reserveren.

Terwijl steeds meer maatschappelijke organisaties -nutsbedrijven eigenlijk- zoals de NS zich lijken te spiegelen aan reserveringsclubs als Booking.com, hebben deze burgers juist behoefte aan tastbare middelen uit het verleden om mee te kunnen blijven doen. 

Voor hen zijn papieren treinkaartjes, acceptgiro’s en jaarlijks de Blauwe Envelop belangrijk. Of het zaken kunnen regelen aan een loket, met een levend persoon. Allemaal zaken uit het verleden die op de nominatie staan om vervangen te worden door websites en apps. Het kan tot vereenzaming en vervreemding leiden.

Een andere kwetsbare groep is mensen met een licht verstandelijke beperking (LVB), met een IQ tussen de 50 en 85, die momenteel ongeveer 6% van de Nederlandse bevolking uitmaakt. Niet bepaald een kleine groep dus, tussen de 2 en 2,5 miljoen mensen. In een nog altijd zienswaardige uitzending van Zembla uit 2015, Liesbeth kan het niet meer volgen, wordt goed geïllustreerd waar deze mensen tegen aan lopen.

De uitzending begint met Liesbeth, die een laag IQ heeft. Zij wil een treinkaartje kopen en komt er nauwelijks uit bij een automaat van de NS. Jonge mensen met haar achtergrond kunnen vingervlug zijn op de smartphone en op sociale media, maar als het over ingewikkeldere zaken zoals uitkeringen, huursubsidie en schuldhulpverlening gaat staan ze met de mond vol tanden. 

“Het moeilijke is bovendien”, legt arts verstandelijk gehandicapten Michiel Vermaak mij aan de telefoon uit, “dat bij stress je IQ zakt. En deze mensen hebben voortdurend stress.” 

Michiel is straatdokter in Rotterdam en ziet dagelijks dak- en thuislozen die niet mee kunnen komen in de complexe samenleving. 30% van de dak- en thuislozen heeft een LVB-achtergrond. Vaak zijn ze op straat gezet omdat het betalen van rekeningen te ingewikkeld is geworden. “Als je even met mijn cliënten praat denk je: ze hebben het wel redelijk onder controle. Maar als je beter kijkt blijken zij voortdurend gedoe te hebben met instanties. Ze zijn snel overvraagd.”

Digitale loketten zijn ook voor deze doelgroep zeer ontregelend. Wat dan niet helpt, zegt Vermaak, is dat deze doelgroep vaak een slecht ontwikkeld sociaal netwerk heeft. Behalve de hulpverleners die zij kennen zijn er nauwelijks anderen waar zij een beroep op kunnen doen om even te helpen.

Belangenorganisatie voor ouderen als ANBO en de VGN voor verstandelijk gehandicapten zetten zich al langer in voor een meer persoonlijke en minder digitale benadering van kwetsbare groepen. Ook Nationale Ombudsman Reinier van Zutphen mengt zich in het debat: “De overheid moet de digitalisering inzetten vanuit het perspectief van burgers.” 

Het is natuurlijk niet alleen maar kommer en kwel, die digitalisering. Slimme zorg, eHealth, robots, leefstijlapps, AI-beslistools hebben publieke gezondheid verbeterd, zowel lichamelijk als psychologisch. Bejaarden en mensen met een handicap zitten minder in een isolement omdat ze kunnen Skypen met hun naasten of online vriendschappen kunnen sluiten. 

Ook voor de specifieke groepen waar we het hier over hebben is er vooruitgang geboekt. Voor mensen met een LVB is er een virtual reality bril ontwikkeld om beter om te gaan met de werkelijkheid. Bewoners van een verpleeghuis kunnen in een door computers gesimuleerde 3D-werkelijkheid ‘op reis’.

Omgekeerd is er voor professionals in de zorg een VR-bril om zelf te kunnen ervaren hoe het is om te leven met een licht verstandelijke beperking. En de zogenaamde ‘dementiebril’ laat je ervaren hoe het is om op latere leeftijd cognitief achteruit te gaan. Het helpt om meer begrip te kweken bij familie, mantelzorgers en verzorgden. 

Misschien moeten we die brillen eens een keertje uitlenen aan de bestuurders van de NS….

Maarten de Haan
Op persoonlijke titel geschreven

Lees ook de column De Informatiemaatschappij

Reageer

P. van Mullem
25 januari 2022
Als HBO opgeleide zorgaanbieder ben ik best wel digitaal vaardig. Maar ik word er gewoon niet goed van dat alles maar digitaal en via chat's geregeld moet worden. Ik wil gewoon een mens spreken, die inhoudelijk weet waar hij/zij het over heeft en die behalve een antwoord op mijn vraag heeft, mij ook nog wat extra info geeft waar ik wat mee kan. Langzamerhand begint al die digitaliseren mij mateloos te irriteren.
Kelt
25 januari 2022
Ik was bij de ING om een machtiging te regelen omdat mijn moeder het allemaal niet meer redt. Daar werd mij door de medewerker verteld dat mensen die er digitaal niet uitkomen wordt afgeraden of geweigerd om klant te worden...
Z Kneppers
25 januari 2022
Mooi stukje Maarten!! Grtjs Zabeth
Laad meer

Vind de ideale baan binnen jouw specialisme

Vind de baan die bij jou past binnen jouw specialisme of bekijk hier ons gehele vacature aanbod