Het voorspellen van problemen

Geschreven door:
Maarten de Haan
28-06-2022


Het is een extreem voorbeeld van preventie dat je ziet in de science fiction-film Minority Report (2002): dankzij een ingenieuze methode kunnen in het jaar 2054 misdaden die zelfs nog niet zijn begaan worden opgespoord en bestraft. Politieman Tom Cruise die burgers inrekent die nog niets gedaan hebben, het voelt ongemakkelijk. Maar ja, het is maar een film hè?

Toch worden ook anno 2022 binnen de sociale zekerheid en verzekeringsbranche steeds meer problemen aangepakt op basis van voorspellende data-analyse modellen en machine learning. Met af en toe een flinke uitglijder tot gevolg.

Deze week was het weer raak. Vier gemeentes in de regio Utrecht bleken nog altijd te werken met de zogenaamde DPS-matrix, waarin het recht op uitkering en kansen op de arbeidsmarkt worden gekoppeld aan een nogal subjectieve inschatting van het risico op fraude.

Het “Excel-bestand vol vooroordelen” (NRC Handelsblad) dat werd gebruikt in Nieuwegein, IJsselstein, Houten en Lopik kwam voort uit de fraudescorekaart, in 2003 ontwikkeld onder toenmalig staatsecretaris Mark Rutte van Sociale Zaken en Werkgelegenheid in de kabinetten Balkenende I en II. Ze werd al bij de meeste gemeentes afgeschaft in verband met de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG).

De DPS-methodiek (‘Diagnose, Plan en Sturing’) lijkt akelig veel op het zwaar bekritiseerde Risicoclassificatiemodel Toeslagen waar de Belastingdienst mee werkte. Potentieel bijstandsfraudeur ben je als je in een woonwagenkamp woont, als taxichauffeur hebt gewerkt of ooit baas was van een schoonmaakbedrijf. Stigmatiserend en opmerkelijk ‘houtje-touwtje’ zijn deze voorspellende modellen.

Bij Reclassering Nederland wordt eveneens een risicotaxatie instrument gebruikt om terugval te voorkomen, het heet OxRec. Hierin worden kenmerken van personen en recidivegegevens cijfermatig geanalyseerd. Bijvoorbeeld leeftijd, opleidingsniveau, inkomen alcohol/drugsgebruik, woonlocatie.

Volgens Gijs van Dijck, juridisch onderzoeker aan de Universiteit Maastricht brengt OxRec het gevaar van etnisch profileren met zich mee:

“Het kan best zijn dat uit historische data blijkt dat mensen uit een bepaalde buurt vaker crimineel gedrag vertonen. Maar iemands postcode zegt op zichzelf niets.”

Gaat het dan nooit goed met voorspellende modellen op basis van big data? Zeker wel. Hoe rekenkundiger en sensitiever met een verzameling gegevens wordt omgegaan, hoe beter. Actuaris Timo van der Veen van Whayle, een consultancybureau gespecialiseerd in arbeidsongeschiktheid en verzuim:

“Je probeert uiteindelijk een weerspiegeling te geven van de realiteit, die in principe altijd incompleet is. Bovendien is heel veel data vervuild, door verkeerde input of fouten in systemen. Het gaat er om dat je weet waar data vandaan komt en de context begrijpt”

Een actuaris of verzekeringswiskundige houdt zich beroepshalve bezig met het doorrekenen en evalueren van risico's. In de verzuimbranche is dit oude ambacht – de 17e-eeuwse raadspensionaris Johan de Witt wordt gezien als de eerste verzekeringswiskundige- flink doorontwikkeld. Er staat dan ook veel op het spel als we het hebben over verzuim. Een zieke medewerker kost de werkgever dagelijks tussen de 250 euro en 400 euro.

Maar ook op andere wijzen dragen verzekeringswiskundigen bij aan ziektepreventie. Zo werd actuaris Iris Nonneman in 2021 uitgeroepen tot Talent van het Jaar vanwege haar bijdrage aan PHREND, een voorspellend model dat artsen helpt om MS-patiënten gelijk de juiste en meest effectieve behandeling voor te schrijven.

Problemen laten zich moeilijk voorspellen, of het nu gaat over bijstandsfraude, recidive of ziekteverzuim. Zoals het in de bijsluiter staat: resultaten uit het verleden geven geen garantie voor de toekomst.

Het werk van de probleemvoorspeller, een actuaris of verzekeringswiskundige, is hooggespecialiseerd. Het gaat om data voortdurend evalueren, kritisch kijken naar je eigen bevindingen. Alert zijn op je eigen aannames en vooroordelen. Je verdiepen in de mens achter de data. Weten wat je niet weet.

Het is ook wat onze held Tom Cruise redt in de film. Hij is uiteindelijk bereid een voorspelling in twijfel te trekken en af te gaan op een afwijkende mening.

Oftewel: een minority report.

Maarten de Haan
Op persoonlijke titel geschreven

Lees ook de column: Welkom in de algoritmocratie

Reageer

Geen reacties

Vind de ideale baan binnen jouw specialisme

Vind de baan die bij jou past binnen jouw specialisme of bekijk hier ons gehele vacature aanbod