Ervaringsdeskundigheid: de ontmoeting tussen werk- en levenservaring

Geschreven door:
Anne Jansen
25-08-2020


Soms lijkt het op het werk alsof je in een bepaalde fase zit en vaak een soortgelijk verhaal hoort. En binnen de zorgsector, mijn vakgebied, zijn de verhalen oneindig. De ene dag leer je bij over de gang van zaken in de residentiële jeugdzorg, de andere over belevingsgericht werken binnen de ouderenzorg. Een thema dat bij mij de laatste tijd veel voorbijkwam was ervaringsdeskundigheid.

Een psycholoog heeft dankzij haar studie ontdekt dat zij zelf een stoornis heeft op het gebied van sociale interactie. Een verzuimcoach bouwt een werkend bestaan op, ondanks een beperkende, chronische ziekte. Een psychiater, over hem zal ik het nog wat uitgebreider hebben, lijdt zelf aan een dwangstoornis.

Ook als zij niet zelf de klachten hebben die zij behandelen, doen zorgprofessionals heden ten dage hun uiterste best om een beetje in de huid van hun cliënten te kruipen. Nieuwe werkwijzen zoals de Herstelgedachte, de mensgerichte zorg van Planetree hebben tot doel de onnodige muren tussen hulpverlener en hulpontvanger te slechten.

Het fenomeen ervaringsdeskundigheid is inmiddels goed bekend in Nederland. Bekende en minder bekende mannen -het zijn overwegend mannen- als Jim Geduld, Dick Trübendorffer en Keith Bakker zijn met wisselend succes zorgbedrijven gestart vanuit een eigen ervaring met ernstig ziek zijn. Deze zorgbedrijven werken doorgaans conform het Twaalfstappenprogramma, ook wel het Minnesota Model. Bekend van de Amerikaanse films en series waarin AA-meetings getoond worden.

Sinds 2015 wordt er steeds serieuzer werk gemaakt van de professionele inzet van ervaringsdeskundigen. In dat jaar vroeg de GGZ Nederland de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa) om het beroep op te nemen in de officiële beroepentabel. In 2018 sprak staatssecretaris Paul Blokhuis (VWS) met de belangrijkste spelers in de GGZ af dat de inzet van ervaringsdeskundigen vergemakkelijkt zou worden, om in 2020 tot een structurele inzet te komen.

Vooralsnog hebben de zorgverzekeraars geen plannen gemaakt om de inzet van ervaringsdeskundigen te vergoeden. Op 30 januari diende Kamerlid Antje Diertens van D66 daarom met collega’s van VVD, 50Plus, CDA en PvdA een motie in om het proces te versnellen. Inmiddels zijn er al wel binnen veel instellingen opgeleide ervaringsdeskundigen aan de slag. Zij houden zich bezig met alle mogelijke levensthema’s: PTSS, hoarding, smetvrees, borderline syndrome.

Psychiater Jeroen van Waarde van Rijnstate werkt al jaren met geschoolde ervaringsdeskundigen. Hij vindt het belangrijk dat een patiënt in staat gesteld wordt zelf aan te geven wat hem het beste helpt.

Van een pilletje herstellen mensen meestal niet. Je hebt echt wel wat meer nodig om weer terug aan het werk te gaan, om weer in je gezin te kunnen functioneren. Daar hebben mensen zelf allerlei ideeën over, maar soms moeten ze geholpen worden. En dat werkt heel goed vanuit mensen die zelf ervaring hebben in dat herstelproces.

Toch is er ook enige wrijving tussen traditionele hulpverleners en de nieuwe beroepsgroep. Een van de meest uitgesproken criticasters van ervaringsdeskundigheid is Jan Derksen, klinisch psycholoog en vooral niet te verwarren met achternaamgenoot Johan. Derksen schuwt het debat niet. Zo bezocht hij een discussieplatform van de Veerkracht Centrale, het landelijk netwerk van ervaringsdeskundigen, om zijn meningen uit te dragen.

In een korte film gemaakt door het Nederlands Instituut voor Psychologie, waarin ook een aantal voorstanders geïnterviewd worden, noemt Derksen het een “hellend vlak” dat ervaringsdeskundigen met weinig opleiding worden ingezet. Hij ziet dat als een bezuinigingsoperatie van de overheid. De nieuwe professionals zijn voor hem vooral stoorzenders in de behandelpraktijk en in de zorgvuldige deskundigheid waar hij, Derksen, tientallen jaren voor geleerd heeft.

Sympathiek is dat Trimbos-onderzoeker en ervaringsdeskundige Wilma Boevink in dezelfde film erkent dat het uniformer en zakelijker moet. Zeker nu ervaringsdeskundigheid business is geworden; de klasjes (MBO en HBO) bij opleiders als TOED en Howie the Harp zitten vol. Het vak schreeuwt om een keurmerk, om verdere regulering, en daar is Boevink ook intensief mee bezig bij Trimbos.

Ervaring hebben betekent niet dat je volledig deskundig en competent bent, maar veel mensen vinden dat zelf natuurlijk wel. Schrijfster en ervaringsdeskundige jeugd-GGZ Yvonne van Riemsdijk waarschuwt voor “een soort heiligheid waar niemand aan durft te komen” als het gaat om ervaringsdeskundigen. We moeten oppassen dat het niet politiek incorrect wordt om kanttekeningen te plaatsen bij de werkwijze van deze herstelcoaches.

Waarin zit nu de echte meerwaarde van ervaringsdeskundigen? De psychiater waar ik het eerder over had heet Menno Oosterhof. Oosterhoff heeft aan den lijve ondervonden hoe het is om vast te lopen, even geen uitweg te zien. Hij wordt al zijn hele leven gekweld door een ernstige dwangstoornis, waar hij en zijn gezin met vallen en opstaan mee hebben leren omgaan.

Als psychiater stelde hij zich kwetsbaar op en bracht zijn verhaal naar buiten met het boek Vals Alarm. Hij is ook specialist op het gebied van dwangstoornissen, met name ticsstoornissen, ingebeelde lelijkheid (body dysmorfe stoornis) en skinpicking.

Na het verschijnen van zijn boek werd door sommigen gesuggereerd, onder andere door journalist Max Pam, dat zijn stoornis het beoefenen van zijn vak zou belemmeren. Waarop een commentator met het treffende voorbeeld van een longarts met astma kwam. Die kan zijn patiënten toch alleen maar nog beter bijstaan?

In een reactie op Jan Derksen ontkent Oosterhoff niet dat er grenzen moeten zijn aan de inzet van ervaringsdeskundigheid, maar de opvattingen van Derksen vindt hij al te star. Derksen heeft gelijk dat ervaringsdeskundigen andere professionals niet kunnen vervangen -en dat is wel een risico zodra de verzekeraars uiteindelijk over de brug zullen komen- maar hij ziet onvoldoende welke aanvulling hun inzet kan betekenen.

Als je Derksen en Oosterhoff naast elkaar zet zie je twee gelijkwaardige professionals, maar een totaal verschil in stijl, toonzetting, misschien levenservaring. Derksen komt nogal boos en verongelijkt over, Oosterhoff is daarentegen open en flamboyant. Hij heeft een extra dimensie die de ander mist.

Zou dat verschil, deze subjectieve waarneming, moeten uitmaken? Eigenlijk niet natuurlijk. Maar als cliënt zou ik wel weten bij wie ik mij het meest op mijn gemak voel. Het is de toon die de muziek maakt.

Patiënten weten, denk ik, wel dat ervaringsdeskundigen de wijsheid niet in pacht hebben. Ze vinden het fijn om met lotgenoten te praten, gelijkwaardigheid te ervaren. Met hulpverleners blijft het toch soms wat oppervlakkig.

Oosterhoff zegt het eenvoudig maar mooi: ervaringsdeskundigen kunnen de zorg vooral ‘hartelijker maken’.

Anne Jansen
Op persoonlijke titel geschreven

Lees ook: Het recht van een kind om niet mishandeld te worden van Carin Veders

Reageer

Geen reacties

Laatste nieuws

Vind de ideale baan binnen jouw specialisme

Vind de baan die bij jou past binnen jouw specialisme of bekijk hier ons gehele vacature aanbod