Big Society in een kleine gemeente

Op internationale lijstjes zoals de World Governance Indicators staat het Nederlandse ambtenarenkorps bovenaan als het gaat om kwaliteit van bestuur, integriteit en accountability. Maar als het gaat om invloed van onderaf, burgerparticipatie dus, valt het nog wel eens tegen.

Voor de afrondende scriptie in het kader van mijn studie Bestuurskunde en Overheidsmanagement heb ik in 2016 burgerparticipatie als uitgangspunt genomen. Bij een kleine gemeente in de regio Leiden deed ik onderzoek naar de dienstverlening op het gebied van burgerinitiatieven. Het idee voor dit onderzoek ontstond nadat vanuit de betreffende gemeenteraad volop ambities werden uitgesproken om burgers meer te betrekken bij het beleid.

De laatste jaren is het concept van Big Society van theoloog en denker Philip Blond in zwang geraakt, als tegenhanger van Big Government. Blond vindt dat in de samenleving de grootste kracht ligt in sociale verbanden en ondernemingen. Burgers zijn aan zet en moeten ruimte krijgen voor het inbrengen van ideeën. Blond was van grote invloed op de Britse premier David Cameron. Een van de uitkomsten was de Brexit, ironisch genoeg juist een sociaal ontbindend experiment.

Een burgerinitiatief is een idee of voorstel dat door burgers bij de overheid wordt aangedragen. Het moet vooral van toegevoegde waarde zijn voor de gemeenschap. Een van de harde eisen is het verzamelen van voldoende handtekeningen, om aan het bestuur te laten zien dat het idee breed gedragen wordt.

Een mooi idee in de betreffende gemeente bij Leiden behelsde de aanleg van een natuurbelevingstuin. Dit plan ontstond in 2012, tijdens een sparringsessie onder de naam "Dromen over groen". Het doel van dit initiatief was om een strook groen tussen de hogesnelheidslijn en een dorpskern leefbaar te maken. Dit door de bulten gras en struiken om te toveren tot een plek waar de gemeenschap kan genieten van de natuur en kinderen kunnen spelen in een waterspeeltuin.

Helaas hebben de initiatiefnemers van de natuurbelevingstuin het uiteindelijk realiseren van deze plek ervaren als een keiharde strijd met het ambtelijk apparaat. De ene bureaucratische procedure volgde op de andere, of het nu ging over het toetsen aan bestemmingsplannen of het aanvragen van een vergunning voor een simpel bankje. Een paar keer stonden de initiatiefnemers op het punt om het bijltje er bij neer te gooien. Na veel gedoe is het echter gelukt om de tuin te realiseren.

Het gevoel dat bij de initiatiefnemers overheerste was een van verwarring en van onbegrip. Vanuit het bestuur van de gemeente werd hard geroepen dat burgerinitiatieven van harte welkom zijn en iedereen vond de plannen prachtig. Maar in de praktijk leek het initiatief vooral te worden tegengewerkt. Dieptepunt was wel dat de initiatiefnemers de legeskosten voor de aanleg van het beroemde bankje zelf moesten voorschieten.

Met deze bevindingen ben ik naar de gemeente gestapt. Ik wilde, als het ware, de ambtenaren confronteren die bij de procedures van de natuurbelevingstuin betrokken waren. De ervaringen van de initiatiefnemers met hen delen en hun kant van het verhaal horen. Maar toen ik ze eenmaal ontmoette, bleken ambtenaren het allemaal niet bewust te doen. Goed beschouwd waren deze mensen juist heel integer bezig, zij beschermden het proces.

Ambtenaar zijn moet je kúnnen. Een ambtenaar is gebonden aan procedures en regels die door hogere machten zijn opgesteld. Je eerste taak is netjes volgens het protocol werken, anders wordt het een rommeltje. De verantwoordelijkheid die ambtenaren nemen is puur uitvoerend, zonder aanziens des persoons, eigen voorkeuren uitschakelend. Tenslotte: als zij verkeerde beslissingen nemen, worden zij verantwoordelijk gesteld. Kortom, toen ik met deze ambtenaren sprak merkte ik: het is geen kwestie van niet willen, maar vooral van niet kunnen.

Mijn advies aan de gemeente was om in het vervolg de kernboodschap niet alleen met de mond te belijden, maar vooral laten landen bij de medewerkers. Je hebt als bestuur ambities welke je krachtig naar buiten toe uitspreekt. Zorg er dan ook voor dat er goed wordt gekeken naar de interne protocollen, werkprocessen en regelgeving en of deze wel “burgerproof” zijn.

Daarnaast is het belangrijk om burgers een ‘kijkje in de keuken’ te geven. Hen te betrekken bij het proces en voornamelijk verwachtingspatronen te managen. Op deze manier creëer je begrip en waardering bij initiatiefnemers wat hun weer energie geeft de rit vol te houden en misschien zelfs met nieuwe plannen te komen.

Volgens sommigen liet in ieder geval de betrokken wethouder van de gemeente, toen de natuurbelevingstuin eenmaal een feit was, zien hoe het niet moet. Hoewel hij weinig tot niets had gedaan om de partijen nader tot elkaar te brengen, stond hij bij de opening vooraan om het succes op zijn eigen conto te schrijven.

De lessen die ik opdeed tijdens mijn afstudeerproject probeer ik in mijn huidige werkzaamheden toe te passen. Met name door kandidaten en opdrachtgevers goed te betrekken bij het proces. Wees open en eerlijk en manage daarmee de verwachtingen, laat weten wat en waarom je iets doet en ten slotte: maak dingen vooral niet mooier dan ze zijn!

Joshua Deur
Op persoonlijke titel geschreven